Poëtische Logica

In zijn boek 'De Verzegelde Tijd' (historische uitgeverij Groningen, 1984), vraagt Andrei Tarkovski (filmregisseur) zich het volgende af:‘Waarom bestaat kunst?Wie heeft haar nodig en is ze wel nodig?’

De vraag is schrikbarend eenvoudig, het is de vraag die je je als kunstenaar niet wil stellen.De vraag die lijkt op; 'waarom bestaan we?' 'Is er een hemel, is er een hel, bestaat God?' In die orde van vragen valt deze vraag omdat Tarkovski hier het bestaansrecht bevraagt van dat wat de vorm heeft aangenomen van religie. Wij geloven in kunst, en precies daarom mogen we deze vraag niet stellen.

Want wat als het antwoord luidt dat kunst niet nodig is? Niet van belang zou zijn?

Wij willen dit niet bevragen, we willen niet overwegen dat het een vergissing is geweest om ons leven te geven voor de kunst. Maar die houding, angstig en ontwijkend van aard, kenmerkt de kunstenaar die angst heeft. Angst om te zien dat hij een mens is met een verleden, een mens met menselijke trekken. Tarkovski is een filmregisseur geweest die op ongekende wijze begrip heeft getoond voor de menselijke natuur. Hij heeft in zijn films alles laten zien, en daarin geen oordeel gevormd. Moord? Dood?Verval?...... Hoort bij het leven. Tarkovski is een regisseur die heeft geprobeerd om inzicht door te geven, inzichten die hij opgedaan heeft in het leven. In de harde confrontatie met een wereld in oorlog (tweede wereldoorlog)
Vol empathie keek Tarkovski naar het leven om zich heen, hij registreerde en gaf het weer terug via zijn werk.

Terug naar de vraag waar we mee begonnen:
Waarom bestaat kunst? Waarom leven we in een tijd waarin we ons die vraag moeten stellen?Het is onbegrijpelijk dat je je dat af moet vragen, waarom kun je er niet vanuit gaan? Waarom kun je niet simpelweg aannemen dat de kunstenaar de rol van de profeet op zich mag nemen en een visie of visioen mag verkondigen? Die film, die film vol van suggestie en beelden, poëzie,een landschap, een veld, de mist, de pijn, de angst, een klein moment van extase voordat alles ineenstort.

Waarom bestaat kunst? De vraag waarvan ik me afvraag of het mogelijk is om hierop een volledig antwoord te formulerenen. Ik kom er achter dat ik het met woorden niet red.
Misschien is het ook geen goede vraag, maar daarmee niet verkeerd om de vraag wél te stellen.

Ik heb op dit moment geen antwoord, maar
het antwoord van Tarkovski is helder;
'In ieder geval staat het voor mij vast dat kunst, die niet enkel als waar geconsumeerd wil worden, als doel heeft de zin van het leven te verklaren, duidelijk te maken wat de reden en het doel van het bestaan op deze planeet is;
of als ze niet verklaart, de mensen toch te confronteren met deze vragen.'
(quote: Tarkovski: de Verzegelde Tijd, 1984, pag 35)

De zin van het leven verklaren door via je werk een spiegel te zijn van dat wat jij hebt meegemaakt.
Je spiegelt niet alleen de wereld zoals jij die meemaakt, maar vooral werk je mee aan een database die lang geleden gestart is.
Je maakt je werk niet zonder enig verleden, je staat in een traditie van mensen die denken met hun hart

Denken met je hart als uitgangspunt.
Een ander soort logica, logica die niet logisch is zoals wij doorgaans logisch interpreteren.
Hoe ziet dat eruit?

Tarkovski pleit in zijn boek, de verzegelde tijd, voor 'poëtische logica'
in de komende beschouwingsles bekijken we een stuk uit Tarkovski's film, 'De Spiegel'
In De Spiegel komt de poëtische logica die Tarkovski voor ogen had, maximaal tot uitdrukking.

'Gedachten ontstaan en ontwikkelen zich volgens bijzondere wetmatigheden. En om deze tot uitdrukking te brengen, zijn soms vormen nodig, die afwijken van rationele constructies. Naar mijn mening staat de poëtische logica veel dichter bij de wetmatigheden van het denken en het leven dan de logica van de traditionele dramaturgie. Intussen wordt de methode van het klassieke drama al jarenlang als het exclusieve model gebruikt voor de vormgeving van dramatische conflicten.

Poëtische verbindingen hebben een sterkere emotionele werking een activeren de toeschouwer; hij wordt meegevoerd om het leven te onderzoeken, maar zonder de hulp van een vooropgezette uitkomst of van de dwingende aanwijzingen van de auteur. Hij kan slechts met datgene waarover hij zelf beschikt de diepere zin op het spoor komen van de getoonde complexe verschijnselen.

De gebruikelijke lineaire logica in de opeenvolging van gebeurtenissen lijkt verdacht veel op de bewijsvoering van een wiskundige stelling.
Associatieve verbanden kunnen daarentegen een rationele en een gevoelsmatige beoordeling van het leven combineren, en bieden de kunst daarom onvergelijkbaar veel mogelijkheden.'
(quote: Andrei Tarkovski; uit 'De Verzegelde Tijd' 1984, pag 20)

Waar je over na kunt denken is of je je eigen gevoelswereld zou kunnen vormgeven. Hoe zou je dat doen en hoe zou dat eruit zien?
Kun je je iets voorstellen bij een 'poëtische logica'?

als je bezig bent invulling te geven aan je individuele traject, dan zou dit een goede ingang kunnen zijn om aan het werk te gaan.